Bu, rəssamlıq bacarığı olan bir şəxs üçün o qədər də şişirdilmiş nailiyyət olmaya bilərdi. Lakin hadisənin ən maraqlı tərəfi o idi ki, Mehmed Muzaffer nümunə götürmək üçün başqa əskinas olmadan, sadəcə olaraq yaddaşını gərginləşdirməklə, kim bilir ən son nə zaman gördüyü bir Osmanlı “kaime”sini tam olaraq xatırlamağa çalışmaqla bu işi bacardı. Əllə çəkilmiş sikkə o qədər real görünürdü ki, ilk baxışdan onu fərqləndirmək mümkün deyildi.

1915-ci ilin fevral-1916-cı ilin yanvar ayları arasında baş verən Çanaqqala dəniz, hava və quru döyüşlərində Osmanlı ordusuna qarşı ümumilikdə 16 İngiltərə, Avstraliya, Yeni Zelandiya, Hindistan və Fransa diviziyası iştirak edib. Bölgədə 11 ay davam edən dəhşətli döyüşlərin sonunda İngilis Millətlər Birliyinin rəsmi itki balansı (ölü, yaralı, itkin) 205 min, fransızların rəsmi itki balansı 47 min, Osmanlı ordusunun itkiləri isə 250 min idi.


Hərb tarixində Çanaqqalanın müdafiəsi üçün tez-tez “zabit və kiçik zabitlərin döyüşü” ifadəsi işlədilir. Bu səciyyələndirmə heç də qeyri-dəqiq deyil. Çünki Çanaqqala döyüşləri zamanı Osmanlı imperiyası tərəfindən cəbhəyə göndərilən yüksək rütbəli heyətin ümumi hərbi mövcudluğa nisbəti o qədər yüksək idi ki, yalnız müharibənin sonunda tam şəkildə ortaya çıxan zabit və kiçik zabitlərin itkisi digər cəbhələrdə gedən döyüşlərə komandanlıq edən yüksək rütbəli kadrların təminatına sonradan böyük çətinliklər yaratdı.

1914-cü ilin noyabrında baş verən “Yavuz və Midilli döyüş gəmiləri hadisəsi”ndən sonra Osmanlı imperiyası ilə Müttəfiq dövlətlər arasında uzun müddətdir gözlənilən müharibə başladı və İstanbul rəhbərliyi almanlarla hərbi ittifaq quraraq Birinci Dünya müharibəsinə daxil oldu.

İngilis siyasi məmurları 1904-1911-ci illər arasında Çanaqqala boğazını ələ keçirmək və daha sonra İstanbulu işğal etmək üçün bir çox planlar qurmuşdular. Ancaq bu məqsədlə irəli sürülən bütün planlar gətirdiyi böyük risklər səbəbindən həm İngiltərə Hərbi Hava Qüvvələrinin, həm də Hərbi Dəniz Qüvvələrinin yüksək səviyyəli komandirlərindən şiddətli reaksiyalar aldıqda ortadan qaldırıldı.

Digər tərəfdən, uzun müddətdir planlaşdırılan işğal planları Rusiya ordularının baş komandanı Qrandük Nikolayın müraciəti ilə yenidən gündəmə gətirildi. İngiltərə hökuməti nəhayət, Qafqaz cəbhəsində Osmanlıya qarşı vuruşan rus qoşunlarına təzyiqi azaltmaq üçün Osmanlı imperiyasına qarşı ciddi güc nümayişi həyata keçirməyə razılaşdı (2 yanvar 1915-ci il).

İngiltərə hökumətinin bu qərarı qəbul etməsində ən təsirli olan siyasətçilər arasında çox tanış bir ad diqqət çəkdi. O zamanın donanma naziri olmuş və gələcəkdə ölkəsinin Baş naziri olacaq Uinston Çörçill...

Çörçilin böyük həvəslə dəstəklədiyi birləşmiş dəniz və quru əməliyyatları üçün strateji əhəmiyyətli Çanaqqala boğazı ən uyğun yer seçildi.


“Ordudan Azad Olma Qanunu”na baxmayaraq, kütkləvi şəkildə orduya yazılan gənclər

Londonda bu işğal planları davam edərkən, İstanbulda yaşayan gənclər tamam başqa hesabda idilər: “Orduya yazıla bilmə hesabı”...

Osmanlı rəhbərliyi ali təhsillərini davam etdirən gəncləri müharibənin dağıdıcı təsirlərindən qorumaq, onlara təhsillərini başa vurmaq və sosial sahədə daha faydalı ola biləcəkləri peşələrə daxil olmaq imkanı vermək üçün 1909 və 1914-cü illərdə iki ayrı “Ordudan Azad Olma Qanunu” qəbul etmişdi. Bu qanunlara əsasən, hələ tələbə olan və ya təhsilini başa vurmuş və peşələrinə daxil olmağa hazırlaşan istanbullu gənclər üfüqdə görünməyə başlayan Çanaqqala döyüşündə iştirakdan azad edildi. Qanunun əhatə dairəsi sonrakı əlavələrlə daha da genişləndi və hərbi xidmət yaşında olan bütün İstanbul gənclərini əhatə edəcək məzmun qazandı.

Bugünkü sosial anlayışda bu, bizə inanılmaz seçim kimi görünə bilər, lakin tez bir zamanda dövrün hərbi şöbələri ordu hissələrinə könüllü qoşulmaq istədiklərini söyləyən və qanunu bir kənara atan on minlərlə istanbullu gənclə dolmağa başladı. Cəbhəyə getmək üçün şöbələrə müraciət edən gənclər arasında London, Paris, Berlin kimi Avropa paytaxtlarında universitet təhsilini tərəddüd etmədən yarımçıq qoyub dərhal İstanbula qayıdanların böyük bir hissəsi var idi. Onların böyük əksəriyyəti 17-22 yaş arasında idi.

Hərbi xidmətdən azad edilməsinə baxmayaraq, israrla cəbhəyə getmək istəyən bu gənclərin ərizələri qarşısında boğulan dövrün Milli Müdafiə Nazirliyi sonda “orta yol” tapmalı oldu. Ali təhsilli gənclərin öz istəkləri əsasında orduya cəlb edilməsi, lakin əksəriyyəti xarici dili əla səviyyədə bildiyi üçün onlardan cəbhədə deyil, qərargah xidmətlərində istifadə edilməsi planlaşdırılırdı.

Dövlətin tapdığı bu orta yol hələ də vətənin müdafiəsi üçün şöbələri dolduran gəncləri qane etmirdi. Əvvəlcə qərargahda xidmət üçün orduya yazılan və üç aylıq ehtiyatda olan zabitlik təlimi alan bu şərəfli insanların bəziləri sonralar komandirlərindən onları Çanaqqaladakı cəbhələrə göndərmələrini xahiş etdi.

Eynilə Qalatasaray Liseyi məzunu olan kiçik leytenant Mehmed Muzaffer kimi...


“Oğlum, nə edirsənsə, bu materialı gətir!”

Könüllü olaraq orduya yazılan istanbullu Muzaffer bütün dostları kimi ilk olaraq üç aylıq əsas ehtiyatda olan zabit hazırlığı keçib. Daha sonra bir müddət mərkəzdə xidmət edib, daha sonra cəbhəyə, Çanaqqalaya göndərilib.

Ancaq Çanaqqaladakı bölməsinə zabit kimi daxil olanda gənc Muzafferin əhvalı bir az pozuldu. Çünki 11 aylıq ümidsiz hücumlardan sonra bu işin öhdəsindən gələ bilməyəcəklərini anlayan ingilislər və fransızlar 1916-cı il yanvarın 9-dan etibarən bütün qoşunlarını Çanaqqaladan çıxardılar. Muzaffer böyük istəyinə baxmayaraq, böyük qələbənin son mərhələsində aktiv rol ala bilməməyin kədərini yaşayırdı. Ancaq Çanaqqalada işğalçılara unudulmaz dərs verən qoşunların əksəriyyətinin tərxis olunmadan birbaşa Qafqaz, İraq və Fələstin cəbhələrinə köçürüləcəyini biləndə yenə sevindi.

Vətənin bu hissəsində müdafiə vəzifəsi layiqincə yerinə yetirildi. Digər tərəfdən, hər tərəfdən inanılmaz mühasirəyə düşən vətənin azad olunmağı gözləyən daha çox cəbhələri var idi, bu cəbhələrdə aylarla vuruşan bölmələr müqavimətinin son həddinə çatmışdı və “möhkəmləndirici qüvvə” gözləyirdi.

Çanaqqaladakı bütün Osmanlı qoşunları İstanbuldan “göndərilməyə hazır olma və çatışmazlıqları tamamlama” əmri aldıqdan sonra tezliklə işə başladı. Kiçik leytenant Muzaffer tabe olduğu korpusun alay qərargahında xidmət edirdi. Alay komandiri onu növbəti bir neçə gündə yanına çağırıb “böyük missiya”nı ona təqdim etdi.

Polkovnik narahat bir səslə dedi: “Kiçik leytenantım Muzaffer, bildiyin kimi, almanların verdiyi iki minik avtomobilimiz və iki “Mercedes-Benz” yük maşınımız var. Amma onların hamısı təkərsizdir... Yaxın Şərqdə cəbhələrə gedəndə bu maşınları özümüzlə aparmağımız çox vacibdir. Çünki orada səhra mühitində motorlu nəqliyyat vasitələrinə böyük ehtiyac var”.

“Bilirəm, komandirim”, - deyə Muzaffer cavab verdi.

Polkovnik buna qarşılıq olaraq dedi: “Oğlum, səni dərhal İstanbula göndərəcəm. İstanbul uşağı olduğun üçün bu materialları haradan və necə alacağını yaxşı bilirsən. Müdafiə Nazirliyinə rəsmi məktub yazacağıq. Onu götürüb Nazirliyə gedəcəksən, dərdlərimizi ətraflı danışacaqsan. Nə edirsən et, bizə lazım olan pulu onlardan al. Əgər imtina cavab alsan və bura əliboş qayıtsan, məhv olacağıq. Sən də işin içindəsən və halımızı görürsən. O maşınlar işləməlidir...”.

“Narahat olmağa ehtiyac yoxdur, komandirim, mən mütləq əliboş qayıtmayacam”, - deyə Muzaffer bildirdi.

Ertəsi gün kiçik leytenant ilk bərə ilə artıq İstanbula yola düşmüşdü...


“Biz burada əsgərə çəkmə ala bilmirik. Sən isə...”

Həmin illərdə təkcə İstanbulda deyil, bütün Türkiyədə mühərrikli nəqliyyat vasitələrinin ümumi sayı 100-ü keçmirdi. Ona görə də kifayət qədər bahalı və son dərəcə az olan bu maşınların ehtiyat hissələrini hər döngədə tapmaq mümkün deyildi. Avtomobil təkərləri kimi “lüks” materiallar yalnız Karaköy rayonundakı bəzi qeyri-müsəlman idxalçılarda mövcud idi.

Bu vəziyyəti yaxşı bilən Muzaffer İstanbula gələrkən qiymətləri araşdırmaq üçün ilk olaraq Karaköydəki dükanlara baş çəkdi. Saatlarla axtardıqdan sonra nəhayət, yəhudi tacirində axtardığı ehtiyat hissələrini tapdı. Qiymətləri öyrənəndə başdan-ayağa sarsıldı. Hər şey çox baha idi və onların alışlarının ümumi qiyməti 100 Osmanlı lirəsi idi.

“Bizim edə biləcəyimiz heç nə yoxdur”, - deyə düşündü. Çünki Karaköydə eyni malın cəmi üç-beş satıcısı var idi və onlar gənc zabitdən razılaşdırıldığı kimi həmişə eyni qiyməti tələb edirdilər...

Muzaffer hazırda İstanbul Universitetinin Hüquq fakültəsi kimi istifadə edilən Nazirlik binasına daxil olaraq, korpusundan aldığı rəsmi məktubu ödəniş orqanına təhvil verdi. Bir az gözlədikdən sonra gənc zabiti qoca bir bölgə rəhbərinin qarşısına apardılar.

Bölgə rəhbəri ona uzadılan məktubu oxudu. Diqqətlə qarşısında duran zabitə baxdı. “Nə almaq lazımdır?”, - deyə bölgə rəhbəri sual verdi. Cavab “Avtomobil və yük maşını təkəri” olanda bir anlıq dayandı. Sonra düz Muzafferə baxaraq dedi: “Mənə bax, oğlum, əsgərin ayağına çəkmə, əyninə palto almağa pul tapmıram. Sən isə mənə avtomobil təkərlərindən danışırsan. Get, komandirinə dediklərimi dəqiq çatdır. İnsanları günaha sövq etməyin, bu çətin zamanda təkər almağa pulumuz yoxdur”.

Muzaffer təmkinini itirməyərək əsgər salamı verdi və otaqdan çıxdı. Əslində, o, ölkədəki böyük iqtisadi çətinliklər qarşısında oxşar reaksiya ilə üzləşəcəyini az-çox proqnozlaşdırmışdı. Amma yenə də içi parçalanmışdı. O, komandirinin sözlərini düşündü. Qoca və yorğun zabit onu yola salanda demişdi: “Sən İstanbul uşağısan, bacardığını et və bu materialı gətir. Bizim başqa çıxış yolumuz yoxdur, oğlum!”.

Bu sözləri öz-özünə təkrarlayaraq Beyazıt Meydanına çatdı. Canı sıxılırdı, yaşadığı kədərdən sinəsi ürəyinə dar gəlirdi. O, bu ruh halında olarkən birdən-birə yerində dayandı. Onun ağlına qeyri-adi bir fikir gəldi.


“Səhərə qədər materialı hazırla!”

Günortadan sonra yenidən Karaköyə getdi və təkər satan tacirin dükanına daxil oldu. “İş oldu Moiz Əfəndi” deyərək qoca yəhudiyə gülümsədi: “Axşam pulun verilməsi başa çatacaq, gedib Nazirlikdən alacam. Ancaq axşam namazından sonra bura gəlib malı götürə bilmərəm. Çünki gecə onları qoymağa yerim yoxdur. Çanaqqala bərəsi sabah günortadan əvvəl yola düşür. Mən mütləq ona yetişməliyəm...”

Satıcı “Heç bir problem yoxdur, paşam” deyərək güldü: “Onda malını səhər namazına hazır edim. Həmin saat gəlib alarsan, sonra bərə yükləyərsən”.

“Bax belə”, - Müzəffər dedi və davam etdi: “Mən səndən tam bunu istəyəcəkdim. Namaz vaxtı gələcəm, malı hazır et. Yeri gəlmişkən, bildiyiniz kimi, nazirlik qızılla ödəniş etmir. Mənə kağız pul verəcəklər, mən də sizə gətirəcəm”.

Yəhudi yenə narahat olmadı, “Yaxşı, paşa” dedi və bildirdi: “100 lirə gətir, qızıl olsun, kağız olsun, fərqi yoxdur”.

Muzaffer ertəsi gün Mərkəzi Komandanlıqdan verdiyi fayton və əsgərlərlə tacirin qapısında idi. Sübh çağı idi. Moiz söz verdiyi kimi malları hazır vəziyyətə gətirdi. Təkərlər qaz məşəlinin solğun işığında faytona yükləndi. İş bitəndən sonra kiçik leytenant Muzaffer dükançıya çevrilərək “Çox sağ ol, bəy, buyur, pulunu götür” dedi.

Ona təzə “kaime” (100 lirə əskinas) verdi. Dükan sahibi pulu götürüb çənəsinə sürtdü, “Var ol, paşam, yolun açıq olsun” deyib yola saldı. Təkərlərlə yüklənmiş at arabası və qarşıda oturan Muzaffer Sirkəciyə doğru sürətlə irəliləyirdi. Material tez bir zamanda Çanaqqala bərəsinə yükləndi.

Yükləmə başa çatdıqdan sonra Muzaffer bərəyə minərək münasib yerdə oturdu. Alnındakı tər muncuqlarını sildikdən sonra dərindən “ah” çəkdi və bir siqaret yandırdı. Missiya bu və ya digər şəkildə yerinə yetirilmişdi.

“Qiymət Çanaqqalada ödəniləcək”

Üç-dörd gündən sonra Moiz Əfəndi əlində olan 100-lük əskinası dəyişmək üçün Osmanlı Bankına getdi. Lakin orada onu acı bir sürpriz gözləyirdi. Pulu alan kassir “Ağa, bu pul saxtadır” dedi. Bunu deyəndə dünya tacirin başına yıxıldı. Dərhal bank işçisinin əlindən pulu alıb hirslə çevirdi. Bəli, həqiqətən, saxta 100-lük idi və tamamilə əl ilə çəkilmişdi.

Muzaffer İstanbul küçələrində çarəsizlik içində özünü ora-bura vurarkən ağlına gələn qeyri-adi bir fikirlə kassa sənədlərinin çapında istifadə edilən eyni kağızdan bir vərəq axtarmağa başladı və axtardığı kağızı Karaköydəki dəftərxana dükanında tapdı. Kağızın yanında mürəkkəb şüşə və qələm alan qəhrəman bütün gecəni şam işığında işlədi və sübh zamanı əskinası “çəkməyə” nail oldu.

Bu, rəssamlıq bacarığı olan biri üçün o qədər də şişirdilmiş nailiyyət olmaya bilərdi. Lakin hadisənin ən maraqlı tərəfi o idi ki, Mehmed Muzaffer nümunə götürmək üçün başqa əskinas olmadan, sadəcə olaraq yaddaşını gərginləşdirməklə, kim bilir ən son nə zaman gördüyü bir Osmanlı “kaime”sini tam olaraq xatırlamağa çalışmaqla bu işi bacardı. Əllə çəkilmiş sikkə o qədər real görünürdü ki, ilk baxışdan onu fərqləndirmək mümkün deyildi.

Bankın mütəxəssisləri saxta 100 lirəni diqqətlə araşdırdıqda onun küncündəki mənalı ifadəni çətinliklə hiss edə bildilər. O dövrün bütün kağız pullarında ərəb hərfləri ilə aşağıdakı yazılar vardı: “Qiyməti Dersaadetdə (İstanbul – red.) qızıl olaraq ödəniləcək”.

Lakin Muzaffer dəyişiklik etmişdi və bu ifadənin görünməli olduğu küncdə tam olaraq belə yazmışdı: “Qiyməti Çanaqqalada qızıl olaraq ödəniləcək”.

Təbii ki, burada Muzafferin nəzərdə tutduğu qızıl Çanaqqalada Mehmetçiyin axıtdığı, qızıldan da qiymətli olan şəhid qanları idi.


Əslində o dövrdə dövriyyədə 100 lirəlik əskinas yox idi. Müvafiq əskinas seriyası Rumi təqviminə görə 1332-ci il il avqustun 6-da nəşr olunan qanuna uyğun olaraq çap edilmişdi və seriyanın ən yüksək dəyəri 50 lirə idi.

Moiz əvvəllər ticarət zamanı 50 lirəni görmüşdü, amma heç vaxt 100 lirəyə rast gəlməmişdi. Əslində əskinası alarkən yəqin ki, “Budur, yüksək müharibə inflyasiyasına görə başqa bir sikkə buraxılıb” deyə düşünmüşdü və Muzafferin əlində olanı narahatlıq keçirmədən cibinə qoymuşdu.

Çox güman ki, Muzafferin bütün gecəni iki ayrı 50 lirəlik əskinas çəkməyə nə vaxtı, nə kağızı, nə də mürəkkəbi var idi və belə bir riskə gedərək 50 lirənin dizaynını əslində bazarda olmayan xəyali 100 lirəyə uyğunlaşdırmalı oldu.

Digər tərəfdən, Muzafferin “zərurət üzündən” aldatdığı tacir bu hadisəni çox da böyütmədi və ya xoşməramlılıqdan, ya da hərbi hakimiyyətdən qorxduğundan saxta pulu yadigar kimi saxlamaq üçün yenidən cibinə qoyub bankdan çıxdı, sonrakı günlərdə ziyanını unutmağa üstünlük verdi. Lakin Muzafferin əskinas şöhrəti getdikcə Karaköy dükançıları arasında və sonrakı aylarda bütün İstanbulda yayıldı, çünki tacir maraqlı macərasını tez-tez onu ziyarət edən dostlarına danışırdı.

Nəhayət, hadisə saraya, Mehmed Əbdülhəlim Əfəndinin qulağına çatdı. Dərhal adamını göndərərək Karaköydən olan taciri tapdıran Mehmed Əbdülhəlim Əfəndi qiyməti qızılla ödəyərək “saxta” 100 lirəni “dövlət adına” satın aldı. Sonra əsl dövlət xadiminə yaraşan rəftarla onu sədəflə bəzədilən, məxmərlə örtülən və çox zərif zinət əşyaları üçün hazırlanan qutuya qoyaraq İstanbul Polis Məktəbindəki Polis Muzeyinə təqdim etdi.

Bu nadir “saxtakarlıq” nümunəsi Osmanlı imperiyasının dağılmasından və Türkiyə Cümhuriyyətinin qurulmasından sonra illər boyu muzeyin fəxri yerində qorunub saxlanıldı. 1970-ci ildə Ankaraya köçürülən Polis Məktəbi bir sıra islahatlar nəticəsində Polis İnstitutuna çevriləndə muzey Ankaraya köçürülməli oldu.

Mehmed Əbdülhəlim Əfəndinin hədiyyəsi olan qiymətli pul seyfi o zaman yaranmış qarışıqlıq səbəbindən yoxa çıxdı, lakin Muzafferin qeydi birtəhər itməkdən xilas oldu və mühafizə altına alındı.

Sinay Cəbhəsində Şəhidlik

Yük maşını təkərlərini sağ-salamat Çanaqqalaya çatdıran Muzaffer təchizat əməliyyatları tamamlandıqdan sonra bölməsi ilə Sinay Cəbhəsinə yola düşdü. Burada Birinci və İkinci Qəzza müharibələrində iştirak etmiş vətənpərvər zabit hər iki döyüşdə qələbə sevincini daddı. Lakin bu müddət ərzində İstanbuldakı məktəb yoldaşı Qəssab Faiqə yazdığı məktubdan öyrənirik ki, o, İkinci Qəzza müharibəsi zamanı qolundan yaralanıb və bir müddət xəstəxanada müalicə olunduqdan sonra “Qəhrəmanlıq medalı” ilə təltif edilərək könüllü olaraq yenidən cəbhəyə yola salınıb.

Bu məktubda “Mən artıq leytenant oldum, Faiq” deyən gənc bildirir: “Ancaq adi bir zədə səbəbindən aldığım bu medalı həzm edə bilmirəm. Cəbhədəki dostlarımın çoxu qolları və ayaqlarını itirdi. Onların bu medalı alması təbiidir, amma mən belə qalıcı zədə almamışam. Bu səbəbdən mənim kimilərə medal verməyi yersiz və lazımsız hesab edirəm”.

Qəzza cəbhəsində kapitan rütbəsinə qədər yüksələn və məşhur Qut-ül Amarə mühasirəsinə qatılan Muzafferin həyatının son gününü Ənvər Paşanın əmisi 6-cı Ordu komandiri Halil (Kut) Paşanın xatirələrindən öyrənirik.

“9 aprel 1916-cı il... İkinci Fəlahiyə döyüşü... Döyüş zamanı bir müddət əlbəyaxa vuruşduq və İstanbuldan olan 18-ci Korpus, 51-ci Diviziya, 9-cu alay əmr zabiti istanbullu Muzaffer o gün qırtlağından ağır şəkildə yaralandı”, - deyə Halil Paşa yazır və sonra qeyd edir:

“Gənc komandir həyatının son anlarında olduğunu başa düşdü. Boğazındakı yara səs tellərini parçaladığı üçün danışa bilmirdi. Bunun üzərinə sakitcə cibindən bir zərf çıxarıb üzərinə “qiblə hansı tərəfədir?” yazdı. Onun gözəl əl yazısı var idi. Onunla birlikdə olan əsgərlər mətni oxuyanda dərhal ona qiblə istiqamətini göstərdilər. Qəlbindəki şəhadəti dili ilə ifadə edə bilmədiyi üçün qanına bulaşmış zərfin ortasına oxunaqlı şəkildə kəlmeyi-şəhadət yazdı. Altına da əlavə etdi: “Bölük cihadı davam etdirsin. Qoy mənim də qanım yerdə qalmasın”. Bir neçə dəqiqədən sonra leytenant Muzaffer şəhidlik məqamına çatmışdı”.

Müzəffərin qeyri-adi hekayəsi burada bitir. Bu mövzu ilə bağlı qeydlərə əsasən, nəfəs alarkən içinə kəlmeyi-şəhadətini yazdığı qanlı zərf komandirləri tərəfindən diqqətlə qorunub saxlanılaraq, sülh dövründə İstanbuldakı Hərbi Muzeyə təhvil verilib.

Çanaqqaladan Sinay çölünə gedən yük maşınlarına təkər alan “saxta” Osmanlı 100 lirəsi Ankara-Gölbaşında Kriminal Polis Laboratoriya Müdirliyinin Sənəd Təhlil Şöbəsinin arxivində hələ də saxlanılır. Laboratoriyanın polisləri xüsusi otaqda, polad seyfdə saxladıqları bu tarixi sənədi demək olar gözləri kimi qoruyurlar...

Digər tərəfdən İstanbulda Qalatasaray Liseyi binasında yaradılan “Çanaqqala və Qurtuluş Döyüşü Şəhidləri” guşəsində 948 nömrəli Mehmed Muzaffer bu məktəbin milli mübarizə illəri ərzində verdiyi şəhid adları sırasında öz şərəfli yerini tutub.


Əlavə məlumat

Öyrənənlərin ürəyini parçalayan bu tarixi hadisə 1996-cı ilə qədər daha çox Çanaqqala döyüşlərindən xatirələrin yer aldığı kiçik tirajlı yerli jurnalların və unudulmuş kitabların səhifələrində qapalı qalıb. Hadisə ilə bağlı ən yığcam məlumat 1950-ci illərin məşhur jurnalistlərindən olan Ziyad Ebuziyanın xatirələrində olub.

Zabit Muzafferin dərslərlə dolu, lakin aradan keçən uzun müddətdə külə çevrilmiş kədərli hekayəsi 1996-cı ildə həftəlik xəbər jurnalı “Yörünge”də uzun illərdən sonra ilk dəfə jurnalist-yazar Əli Murat Güven tərəfindən ictimaiyyətə ətraflı şəkildə təqdim olunub. Güvenin 1996-cı ilin oktyabrında nəşr olunan bu dörd səhifəlik araşdırma hesabatı Türkiyə mətbuatında böyük əks-səda doğurub, bir çox qəzet və jurnal bu xəbərə istinad edib.

Daha sonra bu mövzu reklam sektorunun diqqətini çəkib və “saxta” 100 lirə hekayəsi 1997-ci ildə mühərrikli nəqliyyat vasitəsi şinləri istehsal edən böyük bir holdinqin televiziya reklam kampaniyası üçün uyğunlaşdırılıb. İddialı bir təqdimatla 75 saniyəlik reklam filminə çevrilən hekayə filmin həftələrlə televiziyada yayımlanması sayəsində 80 ildən çox bir müddətdən sonra bir daha Türkiyə ictimaiyyətə açıqlanıb.

Digər tərəfdən, bəzi qeyri-müsəlman ictimai təşkilatlar hekayədəki “fürsətçi yəhudi” xarakterini əsas götürərək, həmin vaxt reklam vasitəsilə Türkiyə ictimaiyyətinə ölkədəki qeyri-müsəlman azlıqlarla bağlı irqçi mesajlar verildiyini iddia ediblər, bu qeyri-adi hadisənin reklam çarxına çevrilməsinə kəskin reaksiya veriblər.

Halbuki, həm mövzu ilə bağlı xəbərlər, həm də sonradan çəkilən reklam filmi dövri vəziyyətin təsbitindən başqa bir şey deyildi. Çünki yeri gəldiyində eyni dövrə aid rəsmi mənbələrdə Çanaqqala döyüşündə böyük köməklik göstərmiş bəzi qeyri-müsəlman vətəndaşların qəhrəmanlıqlarına da geniş miqyasda yer verildiyini görürük.

Türkiyə tarixinin ən məşəqqətli günlərində baş vermiş bu müstəsna hadisə hər tərəfdən düşmənlər tərəfindən mühasirəyə alınmış, iqtisadi və hərbi cəhətdən zəifləmiş bir ölkənin müsəlmanları və qeyri-müsəlmanları ilə bu günə necə gəlib çatdığını göstərən haldır.

Bu gün Mehmed Muzafferin əskinası Ankara-Gölbaşında Kriminal Polis Laboratoriya Müdirliyinə bağlı Sənəd Təhlil Laboratoriyasında mühafizə altında saxlanılır.




Dəyanət Ağalarlı
Ordu.az